Projekt MultiMemo – Multidirectional Memory: Remembering for Social Justice (2023-2024) proponuje przekrojowe podejście do pamięci – takie, które podkreśla znaczenie pamięci dla sprawiedliwości społecznej i stawiania czoła współczesnym wyzwaniom związanym z łamaniem praw człowieka, konfliktami zbrojnymi i przemocą, wykluczeniem społecznym i kryzysem migracyjnym. Opierając się na koncepcji „pamięci wielokierunkowej”, projekt omawia i inicjuje różnorodne formy aktywnego upamiętniania w przestrzeniach publicznych w kilku krajach europejskich.
Punktem wyjścia dla MultiMemo jest trudne dziedzictwo II wojny światowej w Europie Środkowo-Wschodniej. Projekt koncentruje się na miejscach i praktykach „wielokrotnego wykluczenia” w odniesieniu do pamięci, które są problematyczne lub/i pomijane, ponieważ trauma Holokaustu nakłada się na inne złożone problemy społeczne, historyczne lub współczesne. Takie miejsca w Europie Środkowo-Wschodniej reprezentują również pewną formę dziedzictwa obu reżimów totalitarnych we współczesnej historii – narodowego socjalizmu i komunizmu. Zaproponowane w projekcie podejście intersekcjonalne jest obecnie bardziej aktualne niż kiedykolwiek, kiedy ponownie, po prawie ośmiu dekadach pokoju, doświadczamy wojny w Europie Środkowo-Wschodniej, w Ukrainie, której skutkiem są kryzysy uchodźcze i humanitarne.
Projekt jest finansowany przez Unię Europejską (CERV-2022-REM) i bierze w nim udział dziewięciu europejskich partnerów: FestivALT, UMF, Fundacja Zapomniane, JCC Warsaw, Fundacja Formy Wspólne, Fundacja Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich, CEJI – A Jewish Contribution to an Inclusive Europe, Uniwersytet w Würzburgu oraz Hochschule für Jüdische Studien Heidelberg.
Relacje z wydarzeń
RELACJE Z WYDARZEŃ
1. KICK-OFF – WARSZAWA
Pierwsze spotkanie projektu MultiMemo odbyło się w dniach 19-20 lutego 2023 roku w Warszawie. Wspólnie z partnerami konsorcjum omówiliśmy cele i podejście projektowe oraz przedstawiliśmy je szerszemu gronu odbiorców.
Wydarzenie rozpoczęliśmy spacerami po dwóch warszawskich cmentarzach żydowskich, Okopowej i Bródnie, skupiając się wokół tematu podejścia do pamięci, koncepcji zielonych upamiętnień i różnych typów upamiętniania. Następnie wydarzenie koncentrowało się na planowaniu pracy projektowej, komunikacji i koordynacji pracy na najbliższe miesiące pomiędzy partnerami. Celem tego spotkania była również integracja partnerów projektu oraz ustalenie efektywnego i przejrzystego modelu współpracy.
2. WARSZTATY PAMIĘCI PARTYCYPACYJNEJ – PAWŁÓWKA
W marcu w Tomaszowie Lubelskim i Pawłówce odbyły się uroczystości upamiętniające miejsce pochówku trojga żydowskich dzieci: Rywki, Bałki i Jankiela, zamordowanych podczas Zagłady i pochowanych w pobliżu ich domu na Pawłówce. Punktem kulminacyjnym warsztatów edukacyjnych była uroczystość oznaczenia tego miejsca drewnianą macewą. W warsztatach i uroczystości wzięli udział uczniowie I Liceum Ogólnokształcącego w Tomaszowie Lubelskim i uczniowie Szkoły Podstawowej w Michałowie, dyrektorzy szkół, przedstawiciele władz samorządowych, pracownicy muzeum, kilkoro mieszkańców, nauczyciele oraz lokalny chór. Odśpiewano modlitwę za zmarłych po hebrajsku, a jeden z uczniów odczytał psalm 23.
Były to pierwsze warsztaty zrealizowane przez Fundację Zapomniane w ramach projektu MultiMemo. Dziękujemy Stowarzyszeniu Żydowski Instytut Historyczny oraz darczyńcy Szlomo-Albam-Stiftung za dofinansowanie warsztatów w Pawłówce „Punkty referencyjne” – tworzenia drewnianych macew.
3. SPACER PO ŻYDOWSKIM CMENTARZU NA BRÓDNIE I PREZENTACJA PROJEKTU JEGO RENOWACJI
23 kwietnia 2023 roku odbyło się kolejne wydarzenie w ramach projektu MultiMemo organizowane przez organizację partnerską Formy Wspólne. Spotkanie dotyczyło cmentarza na Bródnie – najstarszej żydowskiej nekropolii w Warszawie, oraz projektu koncepcyjnego jego renowacji, a dokładnie ekspozycji ok 40 000 macew, które obecnie niszczeją na zwałowiskach w centralnej części cmentarza. Pierwszą częścią spotkania był spacer po cmentarzu i zapoznanie się z niezwykłą i tragiczną historii tego miejsca, a także z jego stanem faktycznym. Dzięki temu uczestnicy mogli lepiej zrozumieć założenia projektu prezentowane przez architektów Fundacji Formy Wspólne w drugiej części wydarzenia w Muzeum Warszawskiej Pragi.
W wydarzeniu oprócz mieszkańców wzięli udział aktywiści z fundacji Forum Dialogu, badaczki wydziału antropologii i kulturoznawstwa, inżynierowie, architekci, oraz przedstawiciele Gminy Żydowskiej z Warszawy i Szwecji.
Było to pierwsze wydarzenie, organizowane przez fundacje Formy Wspólne w ramach projektu MultiMemo, w którym mieliśmy zaszczyt uczestniczyć, jako partnerzy.
4. WARSZTATY PAMIĘCI PARTYCYPACYJNEJ – ZAMOŚĆ 10-11.05.2023
W maju w Zamościu odbyła się uroczystość upamiętniająca miejsce pochówku rodziny żydowskiej Mendla, Chajki i Niury w miejscowości Zrąb, zamordowanych przez niemieckiego żandarma w ich domu.
Wydarzenie poprzedzone było warsztatami edukacyjnymi oraz warsztatami z uczniami II Liceum z Zamościa, podczas których przygotowaliśmy drewniany znacznik w kształcie macewy wraz z inskrypcją wraz z imionami ofiar wypisanymi rękami uczestników warsztatów.
Po warsztatach wybraliśmy się wraz z młodzieżą do miejsca pochówku rodziny żydowskiej w miejscowości Zrąb, gdzie odbyła się uroczystość oznaczenia tego miejsca drewnianą macewą.
5. UPAMIĘTNIENIE ARCHIWUM RINGELBLUMA – WARSZTATY I DYSKUSJA O PAMIĘCI ZBIOROWEJ – 18.06.2023
18 czerwca 2023 roku odbyło się kolejne wydarzenie w ramach projektu MultiMemo, organizowane przez partnerską organizację Formy Wspólne, w ramach projektu MultiMemo: Pamięć wielokierunkowa: Pamiętając o sprawiedliwości społecznej, w którym mieliśmy zaszczyt uczestniczyć jako partnerzy.
Celem wydarzenia było zgromadzenie wszystkich – osób indywidualnych, przedstawicieli administracji i organizacji społecznych, którzy przyczynili się do powstania pomnika, a także okolicznych mieszkańców – do rozpoczęcia kolejnego etapu współpracy i dyskusji na temat przyszłości Miejsca Pamięci oraz planów działań edukacyjnych i kulturalnych podtrzymujących pamięć o archiwum i jego twórcach – grupie Oneg Szabat.
Wydarzenie rozpoczęło się od wspólnej pracy – uporządkowaniu terenu wokół pomnika, a następnie zakończeniu nasadzeń żywopłotu – ostatniego i jak do tej pory niezrealizowanego elementu upamiętnienia, który swoim obrysem odtwarzał piwnicę w której znaleziono archiwum. Druga część wydarzenia odbyła się w Stacji Muranów, gdzie twórcy projektu opowiedzieli o historii jego powstania, a następnie odbyła się dyskusja.
6. BIEGUNY PAMIĘCI. STRATEGIE ODBUDOWY TOŻSAMOŚCI CMENTARZA ŻYDOWSKIEGO NA BRÓDNIE – 18.05.2023
18 czerwca 2023 roku odbyło się kolejne wydarzenie zorganizowane przez partnerską organizację Fundacja Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich, w ramach projektu MultiMemo, w którym mieliśmy zaszczyt uczestniczyć jako partnerzy. To pierwsze wydarzenie „Bieguny pamięci. Strategie odbudowy tożsamości cmentarza żydowskiego na Bródnie” otworzyło cykl warsztatów dla społeczności lokalnej wokół Cmentarza Żydowskiego na Bródnie. Celem warsztatów jest przywrócenie pamięci o bródnowskim cmentarzu oraz włączenie w ten proces mieszkańców, aktywistów, organizacje społeczne oraz władze lokalne.
W trakcie wydarzenia odbył się spacer po dwóch wielkich cmentarzach na przeciwległych brzegach Wisły, których historie są diametralnie różne. Cmentarz na Bródnie prawie zupełnie zniszczony przez reżim powojenny został zapomniany i pozbawiony oznak cmentarza. Dziś trwają na nim pionierskie badania i działania upamiętniające. Drugi cmentarz przy ulicy Okopowej nieprzerwanie używany jest przez lokalną społeczność żydowską, a jednocześnie tłumnie odwiedzany przez turystów i pielgrzymów.
Dyrektorzy obu cmentarzy podczas oprowadzania zapoznali nas z historią tych miejsc. Porównując oba cmentarze rozmawialiśmy, jak można przywrócić nekropolii na Bródnie jej kulturowy charakter.
7. FestivALT – 23.06–2.07.2023
FestivALT – 10 dniowy festiwal żydowskiej sztuki, aktywizmu i edukacji, to kolejne wydarzenie zrealizowane w ramach projektu MultiMemo. Program zawierał 24 wydarzenia: występy, dyskusje, miejskie spacery, warsztaty, wystawy, wykreowane przez autorów i artystów z Europy Środkowo-Wschodniej, Ameryki i Kanady. Tematyką festiwalu było pojęcie pamięci intersekcjonalnej, ze szczególnym uwzględnieniem „doykait” – słowa w języku jidysz, które można rozumieć jako „Hereness” lub „tu i teraz”. Była to idea spopularyzowana w okresie międzywojennym przez Bund (Żydowską Partię Socjalistyczną) i najczęściej łączona była z walką o prawa Żydów i autonomię kulturalną wszędzie tam, gdzie żyli Żydzi. Dla Bundu oznaczało to opowiadanie się za wzmocnieniem Żydów w Europie Środkowo-Wschodniej i zdecydowane domaganie się swojej ojczyzny w diasporze, zamiast bycia oddzielonym i zepchniętym do Izraela. W przypadku FestivALT użyliśmy pojęcia „Doykait” jako soczewki propagującej współczesną intersekcjonalną polską tożsamość żydowską.
Program jest realizowany w ramach projektu MultiMemo - Multidirectional Memory: Remembering for Social Justice, który realizujemy dzięki wsparciu Unii Europejskiej w ramach programu Citizens, Equality, Rights and Values (CERV).
