Wierzba Estery

Do czasu nazistowskiego ludobójstwa, powojennych procesów i czystek etnicznych, połowę mieszkańców Chrzanowa stanowiła ludność żydowska.

Plac Estery, nazwany tak w latach dwudziestych XX wieku, stanowił centrum żydowskiego życia Chrzanowa. Mieściła się tam również Wielka Synagoga. W 1973 roku, pomimo prób jej uratowania oraz propozycji wykorzystania budynku na ekspozycje muzealne, synagoga została zburzona. Przez trzy pokolenia, rodzina Salów wynajmowała mieszkanie na, dziś już bezimiennym, placu. W 2018 roku Marta doświadczyła wycinki wierzby, która górowała nad zapomnianymi fundamentami dawnej synagogi. Artystka doszła do wniosku, że wierzba – na swój żywy, poza-ludzki sposób – opłakiwała losy i zniszczenie miasta. Wierzba opowiadała swoją własną historię w towarzystwie tablicy w formie płyty nagrobnej upamiętniającej lokalizację dawnej synagogi i pobliskiego dębu, zasadzonego w stulecie polskiej niepodległości, czyli w tym samym roku, w którym wierzba została wycięta.

Współpraca artystek ze Snidermanem, którego przodkowie uciekli z Rzeszowa i Jarosławia, wywodzi się z refleksji nad warunkami pamięci i życia codziennego w mniejszych miastach.

 

Podczas pandemii COVID-19, prowadząc eksperymentalną korespondencję wideo, publiczne spotkania, spacery, wywiady, warsztaty i próby wyobrażenia sobie procesu zasadzenia żywego pomnika, artyści starali się odkryć potencjał, znaczenie i genealogię kulturową rosnącej wierzby. Ostatecznie zdecydowali się podkreślić tradycyjne tropy kulturowe, lecznicze zastosowania i kosmologiczne znaczenia wierzby dla różnych grup ludzi w różnorakich lokacjach geograficznych na przestrzeni epok. Wspólnie stworzyli swego rodzaju etyczno-estetyczny przewodnik wiedzy na temat znaczeń wierzby.

Jednocześnie projekt nawiązuje do traumatycznej przeszłości miasta i stara się dotrzeć do dawnej, intymnej przestrzeni międzykulturowych doświadczeń naszych przodków. Swego czasu, społeczności żydowskie i słowiańskie w Polsce – wzajemnie i wspólnie, choć na różne sposoby – polegały na wierzbach w leczeniu wirusów i chorób, zapobieganiu niepłodności, uzdrawianiu przewlekłego bólu i innych przypadłości (najczęściej charakterystycznych dla ciał kobiet i dzieci). Społeczności dzieliły się wiedzą na temat sposobów leczenia, wymieniały osobami praktykującymi medycynę i chorymi w przestrzeni naznaczonej poza-ludzką żałobą i profetyczną mocą, która istnieje do dzisiaj, chociażby nominalnie („wierzba płacząca”) i pośredniczy w kontakcie pomiędzy światem żywych i umarłych. Tutaj, poprzez słaby opór wierzby, cała ludność Chrzanowa zostanie z czasem, w równym stopniu, zaangażowana w namacalny wręcz proces odczuwania.

W trakcie jednego z pierwszych warsztatów dotyczących Wierzby Estery, Wojciech Sala – ukochany zmarły ojciec Katarzyny i Marty oraz mieszkaniec dawnego Placu Estery – opowiedział się za rozszerzeniem projektu poza pojedynczy happening, stawiając pytanie: „Co tu zostanie?”. Od momentu zasadzenia Wierzby Estery, artyści i partnerzy projektu w Chrzanowie i Krakowie kontynuują współpracę, utrzymując i kształtując relacje zadzierzgnięte podczas projektu, tworząc przyszłe happeningi, znaczniki przestrzeni publicznej, książkę i film.