Szopki i jasełka krakowskie

Na oficjalnym kanale YouTube Muzeum Krakowa pojawiło się nagranie prezentujące Jasełka Rodziny Malików. Wzbudziło ono kontrowersje zwłaszcza ze względu na fragmenty, które konotowały tzw. antysemityzm tradycyjny, oparty na religijnych uprzedzeniach. W trakcie inscenizacji można było zauważyć negatywnie nacechowany język, w tym deprecjonujące zdrobnienie „Żydek”, oraz sceny przemocy zbiorowej wobec grupy mniejszościowej, co mogło budzić skojarzenia pogromowe. Dodatkowo, otrzymaliśmy informacje od odwiedzających, że film ten był prezentowany jako część jubileuszowej wystawy.

Wieloletnia praktyka tworzenia jasełek i szopek, zakorzeniona w tradycji chrześcijańskiej i ludowej, domagała się jak najszybszego krytycznego zrewidowania. Zwłaszcza ze względu na fakt, że docelowym gronem odbiorczym były przede wszystkim dzieci, szczególnie podatne na negatywne wpływy i wzorce kulturowo-społeczne.

Przedstawianiu mowy nienawiści i przemocy motywowanej uprzedzeniami jako integralnych elementów wielowiekowego dziedzictwa Miasta Krakowa sprzeciwiliśmy się wspólnie z innymi podmiotami, organizacjami i stowarzyszeniami: Naczelnym Rabinem Polski Michaelem Schudrichem, Rabinem Eliezerem Gurary’m, American Jewish Committee Central Europe, Fundacją Urban Memory Foundation, Gminą Wyznaniową Żydowską w Łodzi, JCC Warszawa, Stowarzyszeniem HaKoach, Żydowskim Towarzystwem Gimnastyczno-Sportowym Makabi Warszawa, Fundacją Kultury Zbliżenia, Fundacją Zapomniane, JCC Kraków, Żydowskim Stowarzyszeniem „Czulent”, Fundacją Żyd Niemalowany i Muzeum Wieczny Tułacz. 

We wspólnym apelu wystosowanym do Prezydenta Miasta Krakowa wyraziliśmy stanowczy sprzeciw wobec stereotypowych, antysemickich i przemocowych przedstawień postaci Żyda w szopkach i jasełkach krakowskich. Zajęte przez nas stanowisko wynika z troski o odpowiedzialne podejście do kształtowania kultury i dziedzictwa. Celem naszej inicjatywy jest podkreślenie potrzeby wyeliminowania z przestrzeni publicznej treści, które mogą przyczyniać się do podtrzymywania uprzedzeń i promowania nieakceptowalnych wzorców kulturowych.

Dodatkowo, o merytoryczny komentarz poprosiliśmy osoby naukowo zajmujące się tematem: dra Mikołaja Winiewskiego (Centrum Badań nad Uprzedzeniami, UW) oraz prof. Ericę Lehrer (Concordia University, Montreal, Kanada), antropolożkę, autorkę książki Na szczęście to Żyd. Polskie figurki Żydów (2014).

W dniu 31.03.2022 roku w Muzeum Krakowa – instytucji promującej kontrowersyjną inscenizację Jasełek… – z inicjatywy muzeum miało miejsce spotkanie poświęcone przedstawieniom postaci żydowskich w krakowskich jasełkach i szopkach. Uczestniczące w nim osoby reprezentowały żydowskie organizacje z Krakowa, uniwersytety, muzea czy środowisko szopkarskie i w wyniku dyskusji doszły do porozumienia w kilku zasadniczych kwestiach. Scenariusz jasełek uznano za historyczny dokument, domagający się krytycznego opracowania i ukontekstowienia. Materiał wideo, jako zawierający treści antysemickie, został usunięty z internetowego profilu instytucji oraz z kierowanego do najmłodszych programu edukacyjnego poświęconego obchodom świąt Bożego Narodzenia. 

Ponadto, Urząd Miasta Krakowa zobowiązał się do podjęcia realnych działań w tej sprawie, czyli wypracowania i wdrożenia równościowych standardów organizacji wydarzeń, z którymi osoby zatrudnione w instytucjach kultury, organizacjach i uniwersytetach mogłyby zapoznawać się w ramach specjalnych szkoleń. Szkolenia te obejmowałyby tematykę praw człowieka, wrażliwości na kwestie wielokulturowe oraz analizę istniejących i planowanych ekspozycji/kolekcji pod kątem ich dostępności i odpowiedniej reprezentacji grup wykluczonych. Zgodnie z zapowiedziami Miasta, rekomendacje miały powstać do końca 2023 roku. Osobami odpowiedzialnymi za ich wypracowanie z ramienia miasta są Robert Piaskowski, Pełnomocnik Prezydenta miasta ds. Kultury oraz Nina Gabryś, Pełnomocniczka Prezydenta Miasta ds. Polityki Równościowej.

W roku 2023 Jasełka Rodziny Malików nie zostały zaprezentowane przez Muzeum Krakowa po raz pierwszy od co najmniej 10 lat.

W dniu 5 stycznia 2023 wystosowaliśmy pismo do Miasta z prośbą o przesłanie nam rzeczonych rekomendacji. Jednocześnie potwierdziliśmy naszą gotowość do wspierania miasta w ich implementacji.