7. FestivALT | 23.06–2.07.2023

W górnej części plakatu znajdują się dwa hebrajskie słowa, sformułowanie pochodzące z Tory: Szamor we-Zachor – “strzeż i pamiętaj”. Są to niemal ikoniczne filary stanowiące modus żydowskiej tożsamości.

Moharan tłumaczy to w następujący sposób: “Człowiek powinien pilnie strzec pamięci, by nie popaść w zapomnienie, które jest przejawem aspektu śmierci serca” (כִּי צְרִיכִין לִשְׁמֹר מְאֹד אֶת הַזִּכָּרוֹן, שֶׁלֹּא יִפֹּל לְשִׁכְחָה, בְּחִינַת מִיתַת הַלֵּב). [Likutej Moharan, 54:1]

Jednak na bokach plakatu widnieje również tekst w jidysz, pochodzący z powieści Szaloma Asza “Der man fun Nacares”, który wydaje się głosić coś odwrotnego: „nie pamięć, lecz właśnie zapomnienie jest warunkiem naszego istnienia” (נישט דאָס געדענקען, נאָר דוקא פֿאַרגעסן איז אַ תנאי פֿאַר אונדזער עקזיסטירן).

Zestawienie tych dwóch teksów w kontekście koncepcji dojkajt zdaje się sugerować taki jej sens: każde trwanie, wszelka tożsamość to balans pomiędzy tym co należy strzec (szamor) i pamiętać (zachor), a tym co należy odrzucić i zapomnieć.

Nie jest to pomysł nowy. W Talmudzie, w traktacie Brachot 32b czytamy, że “przed Tronem Nieskończoności rozpościera się Zapomnienie” (יֵשׁ שִׁכְחָה לִפְנֵי כִּסֵּא כְבוֹדֶךָ). Jest to jednak zapomnienie selektywne. Nie obejmuje sobą rzeczy dobrych, nie pochłania tego, co stanowi o wyjątkowości i szczególności każdego, bytu lecz raczej niweluje wszystko to, co jawi się jako przeszkoda w dotarciu do własnej tożsamości.

Jest w końcu trzeci wymiar pamięci/zapomnienia, który w szczególnie bolesny sposób dotyka samego rdzenia dojkajt – tuteczności, miejsca życia czy też miejsca, gdzie życie niegdyś kwitło. Słowa Hioba, dobiegające z dna rozpaczy, stają się profetycznym wyzwaniem dla wszystkich opuszczonych przez człowieka miejsc: “już nawet jego miejsce zapomniało o nim” (וְלֹא-יַכִּירֶנּוּ עוֹד מְקֹמוֹ). Jako naród archiwariuszy, nawet jeśli my sami przechowujemy pamięć miejsc, powinniśmy czasem przywracać miejscom pamięć o nas samych.

Miejsca, a nawet przedmioty, też cierpią na amnezję – również je trzeba chronić przed złym losem i kochać.

Projekt plakatu: Jakub Skrzypczak